Sprawy spadkowe: Co to jest zachowek i komu się należy

Zachowek ma na celu zabezpieczenie interesów osób, które nie zostały uwzględnione w testamencie, a po śmierci prawnie należą im się pewne korzyści z majątku zmarłego. Dotyczy on wyłącznie członków najbliższej rodziny zmarłego.

Komu należy się zachowek?

Zachowek należy się najbliższej rodzinie zmarłego, czyli

• zstępnym zmarłego, tj. jego dzieciom, a jeśli one nie żyją to ich dzieciom, wnukom, prawnukom
• małżonkowi
• rodzicom, ale tylko w sytuacji, gdy są powołani do spadku z ustawy. W przypadku, gdy zmarły pozostawił małżonka i dzieci lub tylko dzieci, wnuki, prawnuki, to rodzice nic nie dziedziczą

Warto pamiętać jednak, że sporządzając testament (lub też poprzez rozdysponowanie majątku jeszcze za życia) z dziedziczenia można bez powodu wyłączyć tylko rodzeństwo oraz dzieci rodzeństwa. Nawet w przypadku bezdomnej śmierci spadkodawcy, gdy członkowie rodziny staną się tzw. spadkobiercami ustawowymi, będzie im się należał zachowek.

Zatem zachowek nie przysługuje:

• osobom, które zostały wydziedziczone w testamencie
• osobom, które zostały sądownie uznane za niegodne dziedziczenia
• osobom, które zrzekły się z dziedziczenia lub odrzucili spadek
• małżonkowi wyłączonemu z dziedziczenia, czyli takiemu, który był ze zmarłym w separacji lub przeciw któremu zmarły przed śmiercią wystąpił z uzasadnionym wnioskiem o orzeczenie rozwodu, lub separacji z winy współmałżonka

Co ciekawe, sprawy spadkowe bardzo często dotyczą właśnie kwestii zachowku, zatem pomimo dość jasnych reguł dotyczących tego, komu zachowek się należy, a komu nie, nadal jest to częsta kwestia sporna rozpatrywana w sądzie.

Każdy, kto jest uprawniony do zachowku, może się o niego starać w sytuacji, gdy nie otrzymał należnej mu części spadku ani na skutek dziedziczenia, ani poprzez zapis w testamencie, ani na skutek darowizny poczynionej za spadkodawcę za życia. Dodatkowo niekiedy pojawiają się sytuacje, w których uprawniony nie uzyskał całego należnego spadku. Wówczas przysługuje mu roszczenie o jego uzupełnienie.

Jaka jest wysokość zachowku?

Wysokość zachowku zależy przede wszystkim od wartości części majątku, która należy się danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego. Najczęściej wynosi połowę, a w przypadku dzieci, wnuków, prawnuków, małżonka i rodziców, którzy otrzymaliby spadek ustawowy, a są trwale niezdolne do pracy (w tym dzieci do 18 roku życia), należy się ⅔ tego, co otrzymaliby w drodze dziedziczenia ustawowego. Przy ustalaniu wysokości zachowku ważne jest określenie wartości całego majątku spadkodawcy, od którego zachowek jest następnie wyliczany. Składa się na niego zarówno to, co zmarły pozostawił w chwili śmierci, jak i darowizny (także te poczynione na rzecz obcych osób). Przy wyliczaniu wysokości udziałów sąd bierze pod uwagę wszystkich ustawowych spadkobierców, również tych, którzy zostali uznani przez sąd za niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili. Nie są jednak uwzględnione osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub zostały przez spadkodawcę wydziedziczeni.